Dziecko
spostrzega rzeczywistość w takich kategoriach, jakie cechują jego
środowisko wychowawcze, czyli głównie rodzinę. Rzeczywistość, w której
są łamane podstawowe prawa dziecka, to najczęściej przykra, smutna,
brutalna i nieubłaganie trwająca atmosfera życia rodziny dziecka
zaniedbywanego, osamotnionego i nieszczęśliwego. Rzeczywistość ta
charakteryzuje się występowaniem przemocy, nietolerancji bądź innych
form nacisku, które mocno ranią i okaleczają osobowość dziecka.
Doświadczenia i badania nad formowaniem się agresji u dzieci wskazują,
że taka rzeczywistość stanowi kluczowy czynnik sprzyjający uczeniu się
agresywnych form zachowania i stosowania ich jako skutecznego sposobu
pokonywania trudności.
Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy psychologicznej agresja rozumiana
jest jako “trwała motywacja do zachowania się w sposób, który z
założenia ma przynieść szkodę i cierpienie innym osobom” (Kornadt 1984) .Występuje
ona na podłożu takich emocji jak irytacja , gniew ,wściekłość i rozwija
się stopniowo wraz z rozwojem psychicznym jednostki.
Czynników odpowiedzialnych za formowanie się agresji we wczesnym
dzieciństwie (w przypadku wykluczenia przyczyn patologicznych)
poszukiwać należy w środowisku rodzinnym .Chłód emocjonalny rodziców,
częste stwarzanie dziecku okazji do manifestowania gniewu,
usprawiedliwianie agresywnych zachowań w otoczeniu, karanie krzykiem lub
biciem dostarczają mu doświadczeń , które motywują do powielania
zachowań agresywnych , uczą gniewu i formują u dziecka potrzebę buntu.
Wysokie ryzyko nauczenia się agresji przez dziecko w rodzinie stosującej
przemoc wynika z częstego narażania go na akty agresji o dużej
intensywności. Częstotliwość tego narażania jest tym wyższa im bardziej
dziecko jest związane emocjonalnie i zależne w realizacji swoich potrzeb
od rodziny. Często w sposób przymusowy uczestniczy ono w konfliktach
rodziców i rodzeństwa, nie pozostaje to bez wpływu na przyswajanie sobie
przez dziecko negatywnych wzorców zachowań. Mówiąc o agresji nie należy
zapominać o zadatkach wrodzonych dziecka, aktywności własnej, wpływach
środowiska oraz o wychowaniu.
W każdym przypadku agresji można zatem wyróżnić kilka czynników, które na nią wpływają:
1. Czynnik wrodzony – u wszystkich ludzi mniej lub bardziej jednakowy. Większe różnice w tym zakresie dotyczą głównie agresji patologicznej. Czynnik ten należy uwzględniać przy dostosowaniu działań wychowawczych do wrodzonych możliwości dziecka.
2. Czynnik aktywnościowy – stwarza on dziecku różne możliwości zdobywania doświadczeń. Bardziej aktywne dziecko częściej będzie narażone na przypadkowe konflikty i związane z nimi frustracje. Będzie prawdopodobnie częściej nagradzane i karane, będzie zatem miało większe szanse wyuczenia się agresywnych ale i nieagresywnych sposobów zachowania . Wychowując dziecko umiejętnie możemy wzmacniać jego motywację do prawidłowych zachowań.
3. Czynnik frustracyjny – zależy w dużym stopniu od środowiska i postaw rodzicielskich, (unikanie postaw odrzucenia dziecka lub nadmiernej opiekuńczości ).
4. Czynnik naśladowczy – zależy głównie od środowiska. Można go modyfikować przez wychowanie dostarczając odpowiednich wzorów do naśladowania lub wpływając na środowisko w którym przebywa dziecko ( głównie środowisko domowe).
Dzieci
agresywne sprawiają poważne trudności wychowawcze, gdyż ich zachowanie
cechuje brak zdyscyplinowania i naruszanie różnych form współżycia
społecznego. Dzieci te często wywierają destrukcyjny wpływ na układ
stosunków społecznych w grupie, powodując w niej powstawanie różnych
konfliktów i antagonizmów. Zachowanie
agresywne w szkole występuje najczęściej w grupach rówieśniczych i
przyjmuje formę kłótni, bójek, dokuczania, wymuszania rzeczy
materialnych czy zmuszania słabszych do posłuszeństwa. Przedmiotem
agresji bywają zarówno sami uczniowie jak i osoby dorosłe (nauczyciele,
rodzice, osoby obce). Agresja może być skierowana na osoby, zwierzęta
czy przedmioty i może przybierać postać znęcania się nad zwierzętami ,
łamania roślin, niszczenia czy uszkadzania sprzętu szkolnego.
Agresywność przejawiana w okresie dzieciństwa i młodości może u
człowieka dorosłego przybrać postać brutalnego lekceważenia cudzych
potrzeb, narzucania przemocą swojej woli, bezwzględnego zmuszania innych
do uległości, wywoływania konfliktów a nawet przestępstw. My
dorośli , rozumiejąc te sprawy powinniśmy starać się za wszelką cenę
chronić dzieci przed sytuacjami mogącymi wywołać u nich stany buntu ,
frustracji oraz poczucia bezkarności za to co robią źle. Istotną
rolę w zapobieganiu agresji u dzieci odgrywa zaspokajanie ich potrzeb,
tych pozornie drobnych i tych, które wymagają bezwzględnego zaspokojenia
czyli : potrzeby akceptacji, bezpieczeństwa, aktywności, wolności i
miłości. Pamiętać przy tym należy o podstawowej zasadzie iż dziecko uczy
się na drodze prób i sukcesów, a nie prób i błędów.
Starajmy się rozmawiając z naszymi dziećmi przekazać
komunikat , który da im sygnał, że szanujemy ich indywidualność i
osobowość a jednocześnie uświadomi naszą gotowość do niesienia pomocy :
Ty i ja – stoimy we wzajemnej więzi na której mi zależy i którą
chciałbym zachować. Mimo to, każdy z nas jest odrębną osobą ze swoimi
niepowtarzalnymi potrzebami i prawem do starania się o ich zaspokajanie.
Jeśli pozwolisz mi uczestniczyć w Twoich problemach , będę się starać
ze zrozumieniem i akceptacją słuchać Cię w taki sposób, który umożliwi
Ci znaleźć własne rozwiązania zamiast uzależniać się od innych .
Takich relacji z własnymi dziećmi serdecznie Państwu życzę.